Czesława Frejlich, Dominik Lisik
Polish Deign: Uncut
trans. Søren Gauger
photographs Przemek Szuba
294 strony [+48 nlb.]
Adam Mickiewicz Institute
Warsaw 2013
ISBN 978-83-60263-43-3

O polskim designie pisać należy coraz częściej i coraz więcej – jest zbyt dobry, aby pozostawał, jak dotąd zwykle bywało, na marginesie dyskusji o sztukach pięknych czy architekturze. W ostatnim czasie dokonał się tu zasadniczy przełom, ukazało się wiele ważnych artykułów, prac zbiorowych, opracowań wybranych okresów historycznych, a przede wszystkim tom Rzeczy niepospolite, w którym zaprezentowano sylwetki najwybitniejszych polskich projektantów XX wieku.  Ale książki podsumowującej to, co obecnie dzieje się w polskim designie, jeszcze nie było. Nareszcie jest, wydana przez Instytut Adama Mickiewicza, który od wielu lat pokazuje na świecie polskie projektowanie, słusznie uznając je za element naszej międzynarodowej marki. Autorami publikacji są Czesława Frejlich, naczelna kwartalnika „2+3D” i redaktorka wspomnianych Rzeczy niepospolitych, profesor na Wydziale Form Przemysłowych krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, oraz projektant i krytyk designu Dominik Lisik, udane zdjęcia towarzyszące tekstowi wykonał Przemek Szuba. Dzięki ich pracy zespołowej otrzymujemy pionierski pod każdym względem przewodnik po świecie współczesnego polskiego designu.

Kolejne rozdziały książki odpowiadają odrębnym dziedzinom projektowania, w tych ramach omówiono twórczość wybranych designerów i ich najważniejsze dokonania. Ponadto w publikacji znalazły się także wywiady z 12 projektantami, których w ten sposób wyróżniono ze względu na dokonania i doświadczenie. Całość ma więc zarówno charakter katalogu tego, co najlepsze w polskim designie, jak i jest próbą podsumowania zmian, które dokonały się po roku 2000. Jedną z ważniejszych tez, jakie książka stawia, jest zwrócenie uwagi na znaczenie projektowania dla przemysłu, a szerzej całej polskiej transformacji ekonomicznej. Nie jest to więc historia unikatów, projektów na papierze czy artystowskich obiektów, ale tego, co realnie pojawiło się w naszych sklepach oraz na międzynarodowych targach, przyczyniając się do rozwoju polskiej gospodarki. Okazuję się, że Polacy nie gęsi, a swój mają nie tylko język, ale także meble, lampy, ceramikę, zegarki, autobusy, samoloty, jachty czy pociągi. To również dzięki designowi polska gospodarka powoli wydobywa się z zapaści lat 90., kiedy na rynku dominowały wysokiej jakości produkty sprowadzane z zagranicy. Proces ten przyspiesza w ostatnich latach, ale nie jest bezproblemowy, jak pokazują przede wszystkim rozmowy z wybranymi projektantami czy dane statystyczne, świadczące na przykład o tym, że polskie firmy meblarskie są podwykonawcami dla większych producentów poza granicami kraju. Mimo ogromnego postępu wciąż oczekujemy więc na produkty „made in Poland” o światowym zasięgu. Jak pokazuje Polish Design: Uncut, projektanci są przygotowani do takiej globalnej konkurencji. Pozostaje budowa instytucjonalnego i produkcyjnego wsparcia. Należy więc mieć nadzieję, że rządowe programy strategiczne, uznające design za jeden z priorytetów rozwojowych nie zostaną zarzucone i przyniosą realne działania.

Wybór projektantów opisanych w książce jest oczywiście subiektywny, ale takie jest prawo każdego autora. Nie oznacza to jednak, że okazuje się nieuzasadniony. Pokazano twórców różnych generacji, którzy aktywnie działają w dzisiejszych czasach, potrafią wykorzystywać najnowsze technologie, ale i tradycyjne metody produkcji, radzą sobie w realiach polskiego rynku i nie tylko. W projektach widać, że tradycja modernistyczna ma się w Polsce bardzo dobrze. Designerzy sięgają do wzorców funkcjonalistycznych, zwracają uwagę na właściwe wykorzystanie technologii, ich prace są przykładem „szlachetnej prostoty” i wierności zasadzie „less is more”. Nie jest to też design nadmiernie eksperymentalny i przesadnie kosztowny, liczy się z wciąż relatywnie ograniczonymi możliwościami polskiego konsumenta, potrafi jednak
zachować najwyższą klasę, zarówno się podobać, jak i spełniać właściwe funkcje. W książce zabrakło natomiast projektowania graficznego, które także stanowi o wartości polskiego designu, ale takie ograniczenie
świadomie przyjęli autorzy, koncentrując się na projektowaniu produktu. Tym bardziej publikacji nie można traktować jako kompendium wiedzy, ale jako wskazanie na specyficzne i wartościowe tendencje, które należy docenić.

Polish Design: Uncut jest też pośrednio książką o tych, których na kartach nie widać, czyli o odbiorcach polskich produktów. Polski design musi przede wszystkim znaleźć konsumentów w kraju, zanim – miejmy nadzieję – zacznie być ceniony na całym świecie. Widać jednak, że powiększa się grupa nabywców zainteresowanych dobrym krajowym designem i to właśnie dzięki nim istnieje coraz większe zapotrzebowanie na kolejne produkty. Książka mówi więc także o istnieniu klasy średniej, która potrafi dobrze wybrać i chętnie kupi to, co powstało w Polsce. Jednocześnie publikację potraktować można jak podręcznik pokazujący odpowiednie wzory i edukujący, jak wygląda design najwyższej klasy. Każdy, kto ceni sobie własne otoczenie, powinien ją przeczytać. Jest to także lektura obowiązkowa dla studentów, wykładowców i tych wszystkich, którzy współtworzą współczesny polski design. Jak każda historia pisana na gorąco Polish Design: Uncut nie tyle formułuje generalne wnioski, ile dostrzega i opisuje specyfikę dziejących się wokół nas zmian, a przede wszystkim inspiruje do dalszych działań.

Andrzej Szczerski (ur. 1971) – historyk i krytyk sztuki, wykładowca i kierownik muzealniczych studiów kuratorskich (2005-2011) w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Członek AICA, Stowarzyszenia Historyków Sztuki oraz stowarzyszenia Historians of German and Central European Art & Architecture. Stypendysta zagranicznych uczelni i instytutów badawczych, między innymi Uniwersytetu Oksfordzkiego. Laureat stypendium krajowego dla młodych uczonych Fundacji na rzecz Nauki Polskiej (2000). Od 2009 roku Prezes Sekcji Polskiej AICA. Juror licznych konkursów poświęconych sztuce współczesnej. Autor wielu publikacji poświęconych sztuce XX wieku i sztuce współczesnej. Współautor wystaw, między innymi Symbolism in Poland and Britain w Tate Britain w Londynie (2009) oraz Modernizacje 1918–1939. Czas przyszły dokonany w Muzeum Sztuki w Łodzi (2010).