Rodzeństwo i świat psychospołeczny¹

Juliet Mitchell²

Przełożył Lech Kalita

 

Donald Winnicott³ twierdził, że małe dzieci doznają „traumy rozstania”, gdy matka rodzi kolejne niemowlę. Trauma ta ma dodatkowy wymiar, dotyczący nowego rodzeństwa, które zajmuje miejsce i tożsamość małego dziecka.⁴ Dziecko uwielbia niemowlę i jednocześnie go nienawidzi. Matka nie pozwala starszemu dziecku na skrajne reakcje wobec niemowlęcia (impulsy mordercze i kazirodcze). Ten zakaz określam mianem „prawa matki” i uważam, że kieruje ono nieuspołecznione niemowlę ku dzieciństwu społecznemu, wypycha je z rodziny w stronę relacji rówieśniczych, „dalej od rodziny”⁵. Rodzina i grupa społeczna różnią się od siebie zarówno pod względem wywieranego wpływu społecznego, jak i w zakresie mechanizmów psychicznych. Rodzina z pewnością otwiera się i przeradza w szersze grupy społeczne. Uważam jednak, że grupy społeczne opierają się nie tylko na przedłużeniu rodziny, lecz także na jej odrzuceniu. Dziecku wydaje się, że matka go nie chce, więc samo decyduje, że nie będzie już jej pragnęło! To, czy dominuje wymiar związany z przedłużeniem, czy z odrzuceniem rodziny, zmienia się w zależności od okresu historycznego i danej kultury. Ideologie zachodnie zakładają, iż rodzina pozostaje jedynym źródłem rozwoju społecznego. Mimo tego nie ma wątpliwości, że małe dziecko oddala się od matki, by równolegle zbudować grupę rówieśniczą.

¹ Przedstawiam w artykule treści, które w dalszym ciągu rozwijam. Niniejszą pracę po raz pierwszy zaprezentowałam publicznie jako główny wykład podczas corocznej konferencji poświęconej dynamice zjawisk społecznych i organizacyjnych (Organisational and Social Dynamics Annual Conference) 22 listopada 2013 roku w hotelu Ambassadors w Londynie. Wykład zawiera myśli powstałe w ramach prac nad książką o roboczym tytule „Rodzeństwa w psychoanalizie i w sztukach Szekspira”, pisaną pod auspicjami stypendium Leverhulme, za co chciałabym wyrazić wdzięczność. Wcześniejszą wersję niniejszego wykładu wygłosiłam 28 września 2013 roku w Tavistock Centre for Couple Relationships (centrum pomocy parom, działającym przy Klinice Tavistock).

² Adres do korespondencji: jcwm2@hermes.cam.ac.uk; jcwm2@cam.ac.uk.

³ D.W. Winnicott, Zabawa a rzeczywistość, przeł. A. Czownicka, Gdańsk: Imago 2011.

⁴ Por. J. Mitchell, Siblings: Sex and Violence, Cambridge 2003; tejże, From Infant to Child: the Sibling Trauma, the Rite of Passage, and the Construction of the ‘Other’ in the Social Group, „fort da” („The Journal of the Northern Californian Society for Psychoanalytic Psychology”) 2006, XII(2): 35–50; tejże, Psychoanalysis, Siblings and the Social Group, „Psycho-analytic Psychotherapy in South Africa” 2011, 19(1): 46–71; tejże, The ‘Sibling Trauma’ and the Case of Judge Daniel Paul Schreber, w: S. Kivland, N. Segal (ed.), Vicissitudes: Histories and Destinies of Psychoanalysis, London 2012; tejże, The Law of the Mother: Sibling Trauma and the Brotherhood of War, „Canadian Journal of Psychoanalysis/ Revue canadienne de psychanalyse” 2013, 21(1): 145–159; tejże, Hamlet – The Lonely Only and His Siblings, „Psycho-analytic Psychotherapy in South Africa” 2013, 21(1): 28–60.

Artykuł w całości dostępny jest w wersji drukowanej dziewiątego numeru MOCAK Forum.